Wiele osób zastanawia się jak poradzić sobie w sytuacji, gdy któryś z członków rodziny jest poważnie chory lub choroba na tyle go zmienia, że nie będzie on w stanie sam zadbać o swoje interesy.

Taka sytuacja ma miejsce często, gdy osoba zapada np. na chorobę Alzheimer’a. Wiele osób ma blokadę psychiczną by wystąpić do sądu i uregulować tą kwestię, tak by pomóc zarówno osobie podlegającej ubezwłasnowolnieniu, jak i jej opiekunom. Dlatego warto zapoznać się z prawnymi aspektami ubezwłasnowolnienia i po analizie sprawy podjąć właściwą decyzję.

Celem ubezwłasnowolnienia jest pozbawienie danej osoby możliwości działania w sferze prawnej (prywatnoprawnej i publicznoprawnej), nie zaś ograniczenie jej w innych rodzajach aktywności życiowej. Zasadność ubezwłasnowolnienia musi być oceniana z punktu widzenia obrotu prawnego.

W pierwszej kolejności należy skupić się na tym jakie okoliczności mogą skutkować możliwością złożenia w Sądzie wniosku o ubezwłasnowolnienie czy to częściowe czy całkowite, a są one następujące: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, inny rodzaj zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Ubezwłasnowolnienie częściowe skierowane jest przeciwko osobie, która jest pełnoletnia, czyli ukończyła 18 rok życia, występuje u niej jedna z wymienionych powyżej przyczyn ubezwłasnowolnienia, potrzebuje pomocy do prowadzenia jej spraw, a jej stan psychofizyczny jest na tyle dobry, że nie jest konieczne całkowite jej ubezwłasnowolnienie. Wszystkie te elementy muszą być spełnione łącznie.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite różni się tym, iż może być skierowany przeciwko osobie, która ukończyła już 13 rok życia i nie jest ona w stanie całkowicie kierować swoi postępowaniem. Mimo spełnienia wskazanych przesłanek, sąd może nie orzec ubezwłasnowolnienia całkowitego, jeżeli jest one niecelowe, a zatem nie ma znaczenia, z punktu widzenia interesu osoby ubezwłasnowolnianej i ochrony obrotu. Będzie tak w wypadku, gdy dana osoba ze względu na swój stan psychiczny czy fizyczny w ogóle nie dokonuje czynności prawnych albo dokonuje ich w niewielkim zakresie, np. jedynie w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i nie istnieje obawa, że dokona czynności innego rodzaju.

Osoby ubezwłasnowolnione powinny być zasadniczo traktowane jako osoby niepełnosprawne, którym należy się pomoc w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Dla orzeczenia ubezwłasnowolnienia nie ma znaczenia przyczyna choroby psychicznej czy innych zaburzeń; może to być np. efekt zażywania leków, ciężkich przeżyć, ale też pijaństwa czy narkomanii. Samo uzależnienie (pijaństwo, narkomania) nie stanowi jednak przesłanki ubezwłasnowolnienia, o ile biegły nie stwierdzi, że ma ono postać zaburzenia psychicznego.

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Małżonek, przedstawiciel ustawowy, krewny w linii prostej (jednak krewni w linii prostej nie mogą złożyć wniosku gdy osoba wobec, której ma być złożony wniosek o ubezwłasnowolnienie ma przedstawiciela ustawowego) mogą złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie. Jednakże jeśli inne osoby nie należące do osób uprawnionych (np. dalsi krewni, osoby obce) widzą konieczność złożenia wniosku mogą złożyć wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie do prokuratora.

W sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest Sąd Okręgowy miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania - Sąd miejsca jej pobytu. Opłata od wniosku jest stała i wynosi 40 zł. Jednak należy liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z powołaniem biegłego specjalisty i sporządzenia przez niego opinii.